آهن ارج: رئیس اتحادیه فروشندگان آهن و فولاد گفت: مازاد تولید داریم، از طرف دیگر از حجم سرمایه‌گذاری در بخش ساخت‌وساز کاسته شده است. در این شرایط سوال ما این است که گرانی ۳۰ درصدی آهن در عرض یک ماه چه توجیهی دارد؟

به تازگی صنف آهن‌فروشان اقدام به راه‌اندازی کمپین «نه به خرید هیجانی آهن و فولاد» کرده است. برای پیگیری بیشتر این موضوع با رئیس اتحادیه فروشندگان آهن، فولاد و فلزات به گفتگو نشستیم.

حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه فروشندگان آهن، فولاد و فلزات در این رابطه اظهار داشت: «این نوع کمپین‌ها معمولاً هنگام افزایش یا کاهش بی‌دلیل و بدون منطق قیمت‌ها، شکل می‌گیرند. کمپین، ابتکار اهالی صنف است. همکاران ما در ارتباط با دلایل افزایش حدود ۳۰ درصدی قیمت‌ّ‌ها توجیه نیستند. سوال اینجاست که دلیل این گرانی چیست؟ به‌هرحال افزایش و کاهش قیمت‌ها باید مستدل باشد. تولید باید برنامه‌ریزی‌شده باشد؛ یعنی برای شرایطی مثل مازاد یا کمبود تولید، برنامه وجود داشته باشد اما متاسفانه در حوزه فولاد از سیاست مدون و راهبردی خبری نیست. این در حالی است که فولاد دومین صنعت مهم کشور ما بعد از نفت است. باید برای موضوعاتی مثل میزان تولید، مصرف و صادرات، برنامه داشته باشند. برنامه‌ها، مقطعی و خلق‌الساعه است. به‌این‌ترتیب روال عادی بازار به هم می‌‌خورد. تحریم و مشکلاتی مثل  سخت شدن نقل و انتقالات مالی تاثیرگذار است بااین‌حال داشتن برنامه بلندمدت و مدون، یک نیاز است».

سالانه حدود ۲۶ میلیون تن آهن در کشور تولید می‌شود. ۱۷ میلیون تن در بازار داخل، مصرف می‌شود. حمیدرضا رستگار ضمن ارائه این آمار اظهار داشت: مازاد تولید داریم و از طرف دیگر از حجم سرمایه‌گذاری در بخش ساخت‌وساز کاسته شده است. در این شرایط سوال ما این است که گرانی ۳۰ درصدی آهن در عرض یک ماه چه توجیهی دارد؟ حتی اگر فاکتورهایی مثل تورم و افزایش هزینه‌های تولید را هم لحاظ کنیم این افزایش قیمت معقول به نظر نمی‌رسد. به عنوان متولی توزیع، که به صورت مویرگی و مستقیم با مصرف‌کننده در ارتباط هستیم این گرانی را منطقی نمی‌دانیم. این وضعیت نشانگر  آن است که تصمیمات اخذشده در حوزه فولاد، نابسامان است. مسئولان دخیل در این موضوع باید پاسخگو باشند و دلایل گرانی را تشریح کنند تا اعضای صنف قانع‌ شوند. سوال ما آن است که سازوکار قیمت‌گذاری فولاد دقیقاً به چه صورت است؟ چرا توزیع‌کنندگان رسمی فولاد د جریان کم و کیف قیمت‌گذاری نیستند؟ چرا خود را از مشورت با توزیع‌کنندگان بی‌نیاز می‌بینند؟ به‌هرحال تا این لحظه هیچ توضیحی ارائه نشده است.
وی در تشریح بیشتر این موضوع گفت: فولاد با محصولی مثل بنزین فرق دارد. تردد بیجا ممکن است باعث افزایش مصرف و درنتیجه توسل به سیاست افزایش قیمت شود ولی فولاد این‌گونه نیست. فولاد صرف پروژه‌هایی می‌شود که چند سال طول می‌کشند. مصرف فولاد، شاخص توسعه‌یافتگی کشورهاست. باید دید چه کسانی مسبب ایجاد رانت در بازار فولاد هستند. زنجیره تولید تا مصرف‌کننده کنترل شود. خواسته ما آن است که زنجیره فولاد به تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان اصلی و واقعی محدود شود چون ورود دیگران باعث نابسامانی و افسارگسیختگی بازار می‌شود.

  • فولاد آستنیتی

آهن ارج: فولادهای آستنیتی غیر مغناطیسی و غیر آهن ربایی بوده و به طور کلی حاوی ۱۸% کروم ، ۸% نیکل و کمتر از ۰.۸% کربن می باشد. فولاد آستنیتی بزرگترین بخش از بازار جهانی فولاد ضد زنگ یا استنلس استیل را تشکیل می دهد و غالباً در صنایعی همچون مواد غذایی، ظروف آشپزخانه و لوله کشی آب و موارد خورنده استفاده فراوان دارد.

  • فولاد فرینی

شامل مقادیر نیکل، کروم ۱۲ – ۱۷% کربن کمتر از ۰.۱% و سایر عناصر آلیاژی مانند: مولیبدن، آلومینیوم یا تیتانیوم است، این فولادهای مغناطیسی و یا بگیر را نمی توان تحت بهبود القایی یا گرمایی تقویت نمود، اما می توان آن را با عملیات سرد تقویت نمود.

  • فولاد مارنسیست

فولاد مارنزیتی حاوی ۱۱ – ۱۷% کروم ، کمتر از ۰.۴% نیکل و تا ۱.۲% کربن است، این فولادهای مغناطیسی یا آهن ربایی ( بگیر ) قابل استفاده در صنایعی همچون چاقوها، ابزار برش، و همچنین تجهیزات دندانپزشکی و جراحی کاربرد فراوان دارد.

  • فولاد کربن

آهن ارج: فولادهای کربنی شامل مقادیری از عناصر آلیازی می باشند و این فولادها ۹۰ درصد کل تولید فولاد جهان را تشکیل می دهند .
فولادهای کربنی می توانند به ترتیب در سه گروه تقسیم بندی شوند :
گروه اول که فولادهای کم کربن بوده و ۰.۳ % کربن دارند و غالباً برای ساخت انواع سیم مفتول، لوله و ورق فولادی مورد استفاده قرار می گیرند.
گروه دوم فولادهای کربن متوسط که حاوی ۰.۶ – ۰.۳ % کربن دارند که غالباً برای ساخت ریل، دیگ بخار و قطعات ساختمانی مورد استفاده قرار می گیرند.
گروه سوم فولادهای پر کربن که داری بیش از ۰.۶ % کربن می باشند که سخت هستند و برای ساخت ابزارآلات، فنر ، کارد و چنگال کاربرد دارند.

  • فولاد آلیاژی

فولادهای آلیاژی حاوی عناصر آلیاژی همچون ( منگنز، سیلیکون، نیکل، تیتانیوم، مس، کروم و آلومینیوم ) در مقادیر مختلف به منظور دستکاری خواص فولاد مانند: سختی پذیری، مقاومت در برابر خوردگی، پایداری در برابر شکل پذیری یا انعطاف پذیری استفاده می گردد. از فولادهای آلیاژ در صنایع مختلفی از جمله صنایع خودرو، صنایع نفت گاز و پتروشیمی، صنایع برق و الکترونیک و دیگر صنایع استفاده و کاربرد فراوان دارد.

  • فولاد ضد زنگ یا استنلس استیل

فولاد ضد زنگ یا استنلس استیل حاوی ۱۰ – ۲۰% کروم به عنوان عنصر اصلی آلیاژی است و برای مقاومت و پایداری در برابر خوردگی ارزش کاربردی بسیار بالای را دارد، با افزایش بیش از ۱۱% کروم به فولاد باعث افزایش ۲۰۰ برابری فولاد در مقابل خوردگی خواهیم شد.

  • فولاد ابزار

فولاد ابزار دارای تنگستن، مولیبدن، کبالت و وانادیوم در مقادیر مختلف بوده که این نوع فولاد در برابر حرارت و فشار مقاومت بسیار بالایی از خود نشان می دهد. کاربرد آن بیشتر در صنایعی همچون معدن جهت تجهیزات حفاری می باشد که این تجهیزات با توجه به اینکه با کارکردن زیاد دچار حرارت و گرما شده و همچنین فشار کاری بسیار بالای را باید تحمل کنند استفاده می گردد .

آهن ارج: فولاد بیش از ۳۵۰۰ نوع مختلف در جهان دارد ، فولادها به روش های مختلفی تقسیم بندی می شوند که به تعدادی از آنها اشاره کرده و بیشتر شما را با آنها آشنا می کنیم.

براساس ترکیب شیمیایی مانند: فولاد کربنی، فولاد کم آلیاژ، فولاد زنگ نزن و …
بر اساس روش ساخت ، مانند: نورد گرم، نورد سرد و …
براساس شکل محصول مانند: صفحه، ورق، میله، لوله و …
بر اساس روش اکسیژن زدایی مانند: فولاد آرام، نیمه آرام ، جوشان و …
براساس ریز ساختار مانند: پرلیتی، مارتنزیتی، فرینی و …
بر اساس عملیات حرارتی مانند: کوئنچ، بازپختی و …
بر اساس استحکام مورد نیاز
بر اساس کیفیت محصول مانند: فولاد با کیفیت آهنگری، کیفیت تجاری و …
بر اساس کاربرد مانند: فولاد فنر، فولاد ساختمانی، فولاد ابزار و …
روش کوره الکتریکی و…
بر اساس روش تولید
• و…

آهن ارج: تولید فولاد به طور معمول در سطح جهان، به سه روش صورت می پذیرد که در ادامه به آنها می پردازیم.


۱- روش بسمه یا کوره بلند (BF)

روش کوره بلند، روش سنتی تولید فولاد می باشد که کارخانه ذوب آهن اصفهان از این روش استفاده می کنند. ناخالصی چدن مذاب را از طریق سوزاندن در اکسیژن کاهش می دهند و سپس آن را تبدیل به فولاد می کنند، بدین ترتیب که جریان هوا را وارد کوره بسمه که پوشیده از سیلیس، اکسید منیزیم است می کنند تا ناخالصی کربن و گوگرد به صورت گازهای SO2 و CO2 خارج گردد و ناخالصی های دیگر اعم از فسفر و سیلیس موجود در چدن در واکنش با اکسیژن به اکسیدهای غیرفرار P4O10 و SIO2 تبدیل شده و جذب جداره های داخلی کوره گردد و پس از تبدیل به ترکیبات زودگداز از کوره خارج شود. سرعت تولید در این روش بسیار زیاد است و نمی توان جریان اکسیژن وارده را کنترل نمود در نتیجه فولاد تولید شده در این روش، کیفیت مطلوب را نخواهد داشت.

۲- روش کوره باز یا مارتن

کوره باز به منظور جداسازی ناخالصی های چدن، به جای جریان اکسیژن ورودی، از اکسیژن موجود در زنگ آهن و اکسید آهن استفاده می گردد. به همین منظور کوره مورد استفاده باید کوره باز باشد که پوشش جداره آن MgO و CaO تشکیل گردد. حرارت لازم برای گرم کردن کوره و انجام عمل اکسیداسیون، از گازهای خروجی و مواد نفتی تامین می گردد. روش کوره باز زمان طولانی تری نسبت به بسمه نیاز دارد در نتیجه می توان کنترل بیشتری در تولید فولاد و محصول مرغوب تر داشت. این روش در سطح جهان بسیار کم مورد استفاده قرار می گیرد.

۳- روش قوس الکتریکی یا روش احیای مستقیم

روش قوس الکتریکی، برای تولید فولادهایی که برای مصارف علمی و صنعتی هستند، استفاده می گردد که از طریق الکترودهای گرافیت انجام می شود. این روش نیاز به مواد سوختی و اکسیژن ندارد و می توان دما را از دو روش قبلی بالاتر برد. کارخانه فولاد خوزستان و فولاد جنوب از این روش برای تولید فولاد استفاده می کنند.
روش الکتریکی برای تصفیه و مرغوب نمودن فولادهای بدست آمده از روش بسمه و کوره باز مورد استفاده قرار می گیرد. برای حذف گوگرد فولاد در این روش، مقدار محاسبه شده اکسید کلسیم به کوره اضافه می کنند و برای خروج اکسیژن محلول در فولاد، آلیاژ فروسیلیسیم استفاده می کنند.

آهن ارج: آهن مذاب تصفیه شده را با افزودن مقداری معین کربن و فلزهای آلیاژ دهنده مثل وانادیم، کروم، تیتانیم، منگنز و نیکل به فولاد تبدیل می‌کنند. فولادهای ویژه ممکن است مولیبدن، تنگستن یا فلزهای دیگر را داشته باشند، این نوع فولادها برای مصارف خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در دمای زیاد، آهن و کربن با یکدیگر متحد شده و کربید آهن (Fe3C) به نام سمانتیت را تشکیل می‌دهند، این واکنش برگشت پذیر و گرماگیر می باشد.

Fe3C <——- گرما + ۳Fe + C

هرگاه فولادی که دارای سمانتیت باشد، به‌ کندی سرد شود، تعادل فوق به سمت تشکیل آهن و کربن ، جابجا شده ، کربن به‌صورت پولکهای گرافیت جدا می‌شود و به فلز، رنگ خاکستری می بخشد، برعکس اگر فولاد به سرعت سرد شود، کربن به شکل سمانتیت که رنگ روشنی دارد باقی خواهد ماند. تجزیه سمانتیت در دمای معمولی به اندازه‌ای کند است که عملا انجام نمی‌گیرد.

فولادی که دارای سمانتیت است از فولادی که دارای گرافیت است، سخت‌تر و خیلی شکننده ‌تر می باشد. در هر یک از این دو نوع فولاد، مقدار کربن را می‌توان در محدوده نسبتا وسیعی تنظیم کرد. همچنین می‌توان مقدار کل کربن را در قسمتهای مختلف یک قطعه فولاد تغییر داد و خواص آن را بهبود بخشید. مثلا: بلبرینگ از فولاد متوسط ساخته شده است تا سختی و استحکام داشته باشد و لیکن سطح آن را در بستری از کربن حرارت می‌دهند تا لایه نازکی از سمانتیت روی آن تشکیل گردد و بر سختی آن افزوده شود.

محصولات فولادی دارای مقاطع و کاربردهای متنوعی همچون میلگرد، ورق فولادی، مفتول، لوله و مقاطع متنوع دیگر هستند که این محصولات معمولاً در صنایعی مانند: خودرو و ساختمان کاربرد فراوان دارند، محصولات فولای مانند: ورق ها، شیت ها و رول ها بیشتر در قطعات خودرو، لوازم صنایع چاپ و بسته بندی، کشتی سازی و ساخت و سازهای گوناگون کاربرد دارند.

آهن ارج: آهن یکی از عناصر سازنده هسته و پوسته زمین می باشد که به عنوان پرکاربردترین و فراوان ترین متریال در جهان مورد استفاده قرار می گیرد. آهن فلزی است با رنگ خاکستری که در پوسته زمین به صورت ترکیب با عناصر دیگر یافت می شود، آهن خالص خودش به تنهایی در صنعت کاربرد ندارد به همین دلیل از آلیاژهای متنوع آن استفاده می شود. یکی از مهم ترین آلیاژهای آهن، فولاد است که سالیانه میلیون ها تُن از آن در جهان ساخته می شود و در صنایع گوناگون مورد استفاده قرار می گیرد. اصطلاح فولاد یا پولاد برای آلیاژهای آهن که بین ۰٫۰۰۲ درصد تا ۲٫۱ درصد وزن خود کربن دارند به کار گرفته می شود این عنصر از ترکیب آهن و کربن ایجاد می شود و مقاومت آن نسبت به آهن سخت تر می باشد، زیرا کربنی که به آهن افزوده می شود استحکام و دوام آن را بالا برده و انعطاف پذیری و شکنندگی آن را کاهش می هد . از عناصری دیگری مانند کروم ، نیکل ، منگنز و تنگستن برای افزایش کیفیت فولاد استفاده می شود، مثلاً کروم و نیکل ، فولاد را ضد زنگ می کنند، منگنز سختی فولاد را بالا می برد، نیکل مانع از خوردگی فولاد می شود و تنگستن استحکام فولاد را افزایش می دهد. فولاد ترکیبی از حدود ۹۵ درصد آهن، ۲ درصد کربن و ۳ درصد از آلیاژهای دیگر مانند کروم و منگنز و …می باشد.

لازم به ذکر است که بدانید همانگونه که منگنز اثرات مفیدی بر فولاد دارد برعکس آن فسفر و گوگرد می تواند به دوام و پایداری فولاد آسیب رسانده و قدرت آن را کاهش دهد ، فولاد متوسط ۰/۲ تا ۰/۶ درصد کربن را دارا می باشد و از آن برای ساختن ریل، دیگ بخار و قطعات ساختمانی استفاده می شود ، نوع فولاد دیگر که فولاد سخت نام دارد نیز ۰/۶ تا ۱/۵ درصد کربن دارد و از آن برای تهیه ابزار آلات ، فنر و وسایل آشپزخانه از قبیل کارد و چنگال استقاده می شود . به گفته انجمن جهانی فولاد ، بیش از ۳۵۰۰ نوع فولاد مختلف در جهان وجود دارد که شامل خواص فیزیکی ، شیمیایی و محیطی منحصر به فرد می باشد که بسته به شرایط مورد نیاز مورد استفاده قرار می گیرد.